Witaj na stronach niepije.com.pl

[Franiu]

Uzależnienie alkoholowe

Z punktu widzenia socjologicznego alkoholizm jest zjawiskiem społecznym, stanowi przejaw i formę niedostosowania społecznego, uważane jest za zjawisko społecznie niepożądane. Z punktu socjologicznego uwarunkowania kulturowe, religijne, obyczaje, obrzędy mogą być stymulatorem do używania alkoholu. Nieobojętne będzie tu prawodawstwo danego kraju zbyt liberalne lub restrykcyjne. Produkcja legalna i nielegalna oraz łatwy dostęp do alkoholu sprzyja nasilaniu się i rozpowszechnianiu alkoholizmu w danym środowisku. Ważnym czynnikiem sprzyjającym alkoholizmowi jest zbyt tolerancyjna postawa społeczna wobec tego zjawiska. W powstawaniu uzależnienia alkoholowego dużą rolę może odgrywać praca zawodowa, która daje okazję do stałego kontaktu z alkoholem; dotyczy to np. pracowników gorzelni i browarów, dystrybutorów i sprzedawców alkoholu, kelnerów. Często alkoholu nadużywają osoby, które nie mają stabilnej pracy, np. pracownicy budowlani, hydraulicy, rzemieślnicy, robotnicy niewykwalifikowani, a także artyści malarze, rzeźbiarze, aktorzy, pisarze, chirurdzy, kierowcy.

W aspekcie medycznym alkoholizm jest odrębną jednostką nozologiczną, objawem i zespołem chorobowym, patologicznym, klinicznym wymagającym leczenia. Intoksykacja alkoholowa powoduje zaburzenia w metabolizmie organizmu. Silne zatrucie wywołuje zaburzenia orientacji w czasie i miejscu, amnezję wsteczną, prowadzi do utraty świadomości. Systematyczne nadużywanie alkoholu wywołuje stan uzależnienia psychicznego i fizycznego od alkoholu, który prowadzi do pojawienia się chorób psychicznych i fizycznych związanych z nadmierną intoksykacją alkoholową. Do najczęstszych chorób spowodowanych alkoholizmem należą: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, uszkodzenie trzustki, marskość wątroby oraz wiele zespołów psychotycznych alkoholowych - psychoza Korsakowa, halucynoza alkoholowa, psychoza alkoholowa paranoidalna, zespół encefaliczny Wernickiego. Ostre zatrucie alkoholowe może spowodować zejście śmiertelne.

W ujęciu psychologicznym alkoholizm jest zaburzeniem w rozwoju osobowym jednostki, charakteryzującym się uszkodzeniem sprawności psychofizycznym, zmianą postaw hierarchii wartości, z tendencją do agresji, autoagresji i przestępczości. Alkoholizm w koncepcji psychologicznej należy traktować jako niedostosowanie społeczne i jako zaburzenie osobowości. Zaburzenie w rozwoju osobowości może dotyczyć cech charakteru, braku systemu wartości, określonych celów w życiu, może być związane z procesami motywacyjnymi i decyzyjnymi, brakiem silnej woli i umiejętności mówienia ,,nie" tam, gdzie alkohol jest zbyt łatwo dostępny i nadużywany. Niedojrzała osobowość z niekontrolowaną emocjonalnością może łatwo sprzyjać sięganiu po alkohol w każdej sytuacji stresu, konfliktów, napięć emocjonalnych. Alkoholizm łatwo rozwija się u osób chwiejnych emocjonalnie, z obniżoną kontrolą i samokontrolą oraz tendencją do stosowania mechanizmów obronnych, reakcji pozornych, niedojrzałych.

W alkoholizmie występują płytkie lub głębokie zmiany psychiczne, zwane psychodegradacją alkoholową objawiającą się spadkiem aktywności woli, uczuć moralnych, osłabieniem sprawności intelektualnej, pojawieniem się urojeń niewierności. Alkoholika charakteryzuje postawa agresywności wobec najbliższych, spadek uczuć moralnych, zawężenie kręgu zainteresowań, zanik siły twórczej. Cechuje ich drażliwość, wybuchowość, myśli prześladowcze, tendencje samobójcze. Skrajna forma alkoholizmu może przejawić się piciem alkoholi najtańszych, a także niespożywczych: spirytusu denaturowego, wody po goleniu, wody brzozowej, pokrzywowej, rozpuszczalników, zmywaczy.

Badania alkoholików stwierdziły niski stopień internalizacji zasad moralnych, etycznych i wszelkich norm społecznych, dualizm i ambiwalencję postaw uwarunkowaną okresami picia alkoholu, niezgodność słów i czynów w demonstrowaniu postaw wobec wartości. W zaspokajaniu potrzeb alkoholicy wykazywali obniżony poziom potrzeb: poznawczych, estetycznych, wstydu, stowarzyszania się, autonomii, zdrowia a także obniżone poczucie samokontroli i odpowiedzialności oraz obniżony poziom dojrzałości społecznej. Charakteryzowała ich natomiast nasilona potrzeba agresji, impulsywności, podejrzliwości, nieufność, brak tolerancji, nasilona skłonność do kłamstwa.

Każdy człowiek pijący alkohol w sposób niekontrolowany może stać się alkoholikiem. Poprzez systematyczne wprowadzanie alkoholu do organizmu niszczy się naturalną barierę biologicznej odporności i występuje przymus picia. Im silniejsze uzależnienie, tym bardziej silna jest potrzeba picia. Fizyczna zależność polega na wbudowaniu alkoholu do metabolizmu organizmu i przemian tkankowych, do fizjologicznych przemian zachodzących w organizmie. W ten sposób obala naturalną odporność organizmu na alkohol. W wypadku nagłego odstawienia alkoholu pojawia się wiele objawów chorobowych, bardzo przykrych do zniesienia, np. bóle, przyśpieszenie tętna, wzrost temperatury ciała, pocenie się, drżenie, dreszcze, wymioty. W stanie deliryjnym występują zaburzenia psychiczne w procesach poznawczych, w spostrzeganiu, dekoncentracja uwagi, poczucie dezorientacji oraz ożywione halucynacje. Alkoholik odczuwa ogromne trudności przy wszelkiej próbie przeciwstawienia się uzależnieniu. Występuje u niego powolny zanik wyższych funkcji psychicznych, myślenia refleksyjnego, uczuć wyższych i postaw moralnych. Zachowuje się nieodpowiedzialnie, szkodliwie, agresywnie, wchodzi w kolizję z prawem, narusza normy prawne jednostki i normy społeczne.

Alkoholik chroniczny, pijący systematycznie, cierpi na wiele chorób i powikłań oraz zaburzeń psychicznych, takich jak psychozy alkoholowe, halucynozy alkoholowe, depresje, obłęd paranoiczny alkoholowy z zespołem Otella. Tematem urojeń tego ostatniego zespołu są urojenia niewierności małżeńskiej. Ostra halucynoza Wernickiego jest chorobą alkoholową, która występuje nagle i odznacza się objawami neurologicznymi i psychicznymi, zaburzeniami przytomności aż do całkowitej śpiączki oraz niepamięci. W halucynacjach wzrokowych i wyrazowych chory może dokonać samosądu nad osobami, którym przypisuje winę. Psychoza amnestyczna Korsakowa jest formą alkoholizmu , w którym występują zaburzenia pamięci z tendencją do uzupełniania luk pamięciowych zdarzeniami zmyślonymi. Najcięższą chorobą alkoholika jest otępienie alkoholowe charakteryzujące się głębokimi zmianami w sferze życia psychicznego, są one najczęściej przewlekłe i nieodwracalne. Przejawiają się ubytkami w sferze uczuć, pamięci, brakiem inicjatywy, apatią. Alkoholik staje się ofiarą własnego nałogu, krzywdzi innych, powoduje wypadki, popełnia przestępstwa. Badania mówią, że w stanie upojenia nierzadko maltretowali członków rodziny, bili żony, dzieci i znęcali się nad nimi. Aż 72% badanych alkoholików było karanych za wykroczenia (zakłócanie spokoju) lub przestępstwa.

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, cierpieniem nieuleczalnym i postępującym, które rozwija się podstępnie. Profesor Jellinek wyodrębnił 4 fazy rozwoju nałogu alkoholowego: wstępną, ostrzegawczą, krytyczną, przewlekłą. Klasyczny schemat choroby alkoholowej przedstawia się następująco:

1.Faza wstępna: nadużywanie alkoholu, odczucie przyjemności, ulgi po wypiciu, wzrost tolerancji na alkohol, luki pamięciowe.

2.Faza ostrzegawcza (objawowa, prodromalna): nieodparta potrzeba picia i poszukiwanie do tego okazji, próby picia ukrytego (na kaca), utrata kontroli nad alkoholem.

3.Faza krytyczna: konflikty rodzinne, zawodowe i finansowe, usprawiedliwianie picia okazjami, bezpodstawne urazy, żale, stałe wyrzuty sumienia, zmiana modelu picia, upadek przyrzeczeń i postanowień, zawężone zainteresowania, zaniedbanie odżywiania i wyglądu zewnętrznego, wzrost agresywności, wczesne picie poranne, spadek tolerancji na alkohol, nieokreślone lęki, pierwsze ciągi alkoholowe.

4.Faza przewlekła: natrętne myśli związane z piciem, kac gigant, upośledzenie stanu fizycznego i moralnego, uznanie całkowitej klęski, okresy długotrwałego opilstwa, skrajne wyczerpanie organizmu.

T. Dimoff wyróżnia też 4 fazy uzależnienia, które nazwał:

Faza I: poznawanie stanu odurzenia

Dzieci, niezależnie od wieku, zawsze pragną być dorosłe. To, co robią dorośli, nigdy nie umyka ich poznawczej uwadze. Ciekawość i uczenie się przez naśladownictwo - działają, gdy chodzi o narkotyki (alkohol jest narkotykiem!). Oddziaływanie rówieśników to kolejny ważny czynnik. Dziecko starsze lub po prostu bardziej doświadczone oferuje narkotyk koledze i namawia do spróbowania. Lęk przed byciem innym, nie akceptowanym, jest silniejszy niż strach przed narkotykiem lub odkryciem sprawy przez rodziców. Motywem wzięcia narkotyku może być po prostu chęć odurzenia się. Jest to początkowo niezbyt przyjemne, nastolatek będzie eksperymentował dotąd, aż nauczy się czerpać przyjemność z odurzania się i ona stanie się najważniejszym powodem sięgania po narkotyki. Narkotyki są zakazane i to właśnie czyni je w oczach dzieci bardziej atrakcyjnymi. W Fazie 1. upojenie alkoholowe ma charakter okazjonalny, towarzyski. Nie rzutuje negatywnie na ich sytuację w szkole, ani na zachowanie w domu.

Faza 2.: stan odurzenia przyjemnością

W Fazie 2. alkohol wkracza w codzienne życie. Już nie ciekawość, a chęć wprawienia się w dobry nastrój przesądza o motywacji. Zaczyna się poszukiwanie tego nastroju i jednocześnie wchodzenie w nawyk picia. Rosnąca tolerancja powoduje, że aby poczuć odurzenie, trzeba ciągle zwiększać dawki i sięgać po silniejsze środki. Oprócz piwa i wina zaczyna się pić wódkę i whisky. W Fazie 2. zachowanie dziecka zmienia się w sposób zauważalny przez rodziców. Pierwszą dostrzeganą przez nich zmianą jest najczęściej stosunek dziecka do szkoły - brak zainteresowania nauką i obniżenie się ocen. Dotychczasowe przyjaźnie dziecko zastąpi kręgiem kumpli od narkotyków. Nic dziwnego, że poczucie wyobcowania i paranoiczne nastawienie do otoczenia są charakterystyczne dla dzieci, które już weszły w Fazę 2. konsumpcji alkoholu. Dzieci biorące narkotyki nie lubią wspólnych posiłków, odmawiają uczestniczenia w uroczystościach rodzinnych. Rodzice rejestrują, że dziecka całymi godzinami nie ma w domu lub siedzi zamknięte w swoim pokoju odgrodzone dodatkowo barierą głośnej muzyki. Dziwaczne ubranie i inne symbole buntu są również charakterystyczne dla tej fazy.

Faza 3.: stan odurzenia celem nadrzędnym

To są już konsumenci uzależnieni od swojej dziennej dawki środka pozwalającej im przetrwać godziny wole od snu. Wchodzą w tę fazę nieliczne dzieci i w większości są to już starsze nastolatki. Utrzymanie się w stanie odurzenia jest w Fazie 3. celem nadrzędnym. Potrzebne są coraz potężniejsze dawki, coraz potężniejszych środków, potrzebne są pieniądze, które dziecko wynosi z domu czy sprzedaje wartościowe przedmioty. Jeżeli w domu nie ma nic do sprzedania, zacznie kraść w sklepach, a nawet planować rabunki i napady. Oceny szkolne są złe, wagarowanie jest częste. Kłamstwa, dyktowane początkowo koniecznością, stają się patologicznym nawykiem. W Fazie 3. jakakolwiek przerwa w działaniu środka jest boleśnie odczuwana. Samopoczucie jest wtedy fatalne, depresja staje się stałym elementem życia. Wyobcowany z rodziny i bez przyjaciół, skompromitowany kradzieżami, młody człowiek może na tym etapie poważnie zastanawiać się nad samobójstwem jako jedynym rozwiązaniem.

Faza 4.: stan odurzenia normą

W tej fazie uzależnienia częste są przedawkowania, utraty przytomności, amnezja, stany deliryczne, niedożywienie. Zależność od alkoholu jest tak głęboka, iż są one niezbędne do podtrzymywania normalnego samopoczucia. Uzależnieni są w ciągłych kłopotach finansowych, ale nie są już w stanie utrzymać się dłużej w stałej pracy. Rodziny obarczone osobą znajdującą się w Fazie 4. uzależnienia muszą szukać profesjonalnej pomocy.

W Polsce w latach 1950 - 1980 spożycie alkoholu na jednego mieszkańca wzrosło z 3.0 litrów w 1950r. do 8.4 w 1980r., w tym wódki z 5,8 l do 15.0 l; wina z 0,9 l do 10,1 l; piwa z 13,9 l do 30,4 l w 1980r. W Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu i nadmiernie pijących sięga od 4 do 5 mln, a osób wymagających leczenia od 1 mln do 1200 tys. Z tej liczby objętych jest leczeniem zaledwie 15%. Osób żyjących w zasięgu społecznie negatywnych skutków alkoholizmu oblicza się na 12 mln, co równa się 1/3 populacji Polaków.

Ostatnie badania nad alkoholizmem wykazały, że początek picia alkoholu wśród młodzieży przypada najczęściej na 15 - 18 rok życia, a jako pierwszy alkohol najczęściej pito wino(72%), następnie wódkę(14%) i piwo(12%).

Obecnie według danych WHO ponad 100 mln ludzi cierpi na alkoholizm jako chorobę kliniczną. Wszystkie kraje Europy Wschodniej notują gwałtowny wzrost spożycia alkoholu i nielegalnej jego produkcji.

Terapia alkoholika może obejmować leczenie odwykowe krótkoterminowe (od 1-6 m-cy) lub długoterminowe (do 2 lat). Obecnie występuje tendencja do skracania okresu leczenia. Leczenie może przebiegać przez różne typy terapii, resocjalizacji w grupach, poprzez leczenie ambulatoryjne i kliniczne leczenie odwykowe, rehabilitację w grupach terapeutycznych i w grupach AA. Uwalnianie się od uzależnienia obejmuje trzy etapy: okres zaprzestania picia, usunięcie lub złagodzenie objawów nadużywania alkoholu (leczenie odwykowe) oraz utrzymania chorego w abstynencji. Psychoterapia indywidualna ma pomóc alkoholikowi w zrozumieniu przyczyn uzależnienia przyczyn uzależnienia i motywacji do abstynencji. Psychoterapia grupowa lub spotkania w grupach trzeźwościowych, abstynenckich mają powstrzymać od powrotu do picia i podtrzymać w abstynencji; postawa pacjenta jest tu społecznie kontrolowana. Alkoholik w każdym społeczeństwie jest jednostką dezorganizującą życie rodzinne i społeczne oraz wpływa na obniżenie kultury środowiska.

Profilaktyczna działalność powinna zmierzać do wytworzenia pozytywnych wzorców w rodzinie. Rodzina powinna być silnym oparciem dla młodego pokolenia zagrożonego wieloma niebezpieczeństwami: ekologicznymi, cywilizacyjnymi, ekonomicznymi, politycznymi, społecznymi. Od wczesnego dzieciństwa należy budzić u dziecka zainteresowania i rozwijać zdolność do wysiłku, do pokonywania trudności w dążeniu do wartości i celów życiowych, należy pomóc dziecku rozwijać pozytywne emocje i uczucia oraz kontakty interpersonalne. Powinno ono odczuwać, że jest chciane i kochane, darzone życzliwością i nauczyć się odwzajemniać te uczucia swoim zachowaniem.

Bibliografia

Cekiera Cz.: Ryzyko uzależnień, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1994

Renata Zawadzka

Podyplomowe Studium Rodziny